НЕЗАБЫЎНАЯ РЫМА.

(Артыкул В. А. Падвойскай, настаўніцы гісторыі ДУА "Ліпеньскі ВПК дзіцячы сад - сярэдняя школа" у газеце "Асіповіцкі край").

Калі спытаць ў навучэнцаў Ліпеньскага ВПК дзіцячы сад - сярэдняя школа, каго яны лічаць самым знакамітым земляком, то гэтая дзяўчына несумненна атрымала б першае месца ў рэйтынгу ліпеньскіх знакамітасцяў. Аб ёй ведаюць усе - і старыя, і малыя, яе імя носіць піянерская дружына, ей прысвечана мемарыяльная шыльда ў мясцовай школе, названы вуліцы і ў аграгарадку Ліпень, і ў раёнными цэнтры Асіповічы. Гаворка ідзе аб юнай патрыётцы - Рыме Кунько.

Трэба заўважыць, што Рыма Кунько і яе старэйшыя браты Уладзімір і Марк, не з'яўляўляліся ўраджэнцамі Ліпеня. Дзеці Уладзіміра Данілавіча і Веры Маркаўны Кунько нарадзіліся ў горадзе Рэчыца Гомельскай вобласці. Уладзімір Данілавіч выкладаў беларускую мову и літаратуру, Вера Маркаўна - матэматыку. Неўзабаве бацька быў прызначаны на пасаду дырэктара Ліпеньскай сярэдняй школы. Так сям'я Кунько апынулася ў Асіповіцкім раёне. Жылі ў невялічкай хатцы побач са школай (зараз ў гэтай будыніне змяшчаецца музей «Баявой і працоўнай славы» установы адукацыі). У 1938 год на сям'ю звалілася вялікае гора: аднавясковец напісаў на Уладзіміра Данілавіча данос. Дырэктар Ліпеньскай школы быў арыштаваны 24 ліпеня 1938 года. Падчас следства Уладзімір Данілавіч Кунько быў абвінавачаны ў шпіянажы і прысуджаны да вышэйшай меры пакарання, быў рэабілітаваны пасмяротна ў 1956 годзе. Перажытае гора цяжка сказалася на здароўі яго жонкі, Веры Маркаўны: яе усе часцей пачало непакоіць сэрца. Дзеці ўгаварылі маці паехаць на аздараўленне ў санаторый. 15 чэрвеня 1941 года Вера Маркаўна адбыла ў Севастопаль. Ні Рыма, ні Валодзя Кунько не меркавалі, што бачаць маці ў апошні раз, а да пачатку Вялікай Айчынай вайны заставаўся роўна тыдзень. Старэйшы брат Валодзя ў першыя дні чэрвеня здаваў сессію ў палітэхнічным інстытуце, Марк удала перажыў выпускныя экзамены ў мясцовай школе, Рыма займалася гаспадаркай. Вайна пачалася знянацку. Марк і Рыма перажывалі, як там маці, бо Севастопаль бамбілі нямецкія самалеты. Калі дадому з Мінску вярнуўся Валодзя, у братоў Кунько з'явіўся план: ісці ў партызаны, а Рыму адправіць да бабулі ў Дукору. Да канца не зразумела, чаму хлопцы так и не выканалі гэты план. Хутчэй за ўсе Рыме ўдалося пераканаць братоў, і сястра засталася з імі. Першапачаткова Валодзя и Марк імкнуліся не ўмешваць Рыму ў сваю падпольную дзейнасць: таіліся, стараліся не абмяркоўваць свае справы пры ёй. У невялікую падпольную групу акрамя братоў Кунько ўваходзілі Валодзя Сакольчык і Васіль Баразна. Хлопцы праслухоўвалі зводкі з Масквы, імкнуліся выйсці на сувязь с партызанамі.Трэба адзначыць, што начальнік Ліпеньскага паліцэйскага гарнізона Лютэр станоўча адносіўся да братоў Кунько, запрашаў іх на службу ў паліцыю. Ён меркаваў, што браты злуюць на савецкую ладу за рэпрэсіўныя дзеянні ў адносінах да іх бацькі. Марк Кунько не спяшаўся расчароўваць начальніка гарнізона і выкарыстоўваў добрыя адносіны Лютэра на сваю карысць. З цягам часу падпольнай групе удалося наладзіць сувязь с партызанамі, а сама група ужо налічвала 20 чалавек. Падпольшчыкі займаліся напісаннем и распаўсюджваннем лістовак, зборам зброі, а таксама яе перадачай партызанам. У адным з важных заданняў прыняла ўдзел і Рыма: браты Кунько ламалі галаву, як пераправіць партызанам знойдзены кулямет. Было вырашана перавезці зброю на лодцы, а каб не прыцягнуць увагу ворага, выкананне задання даручыць чатырнадцацігадовай Рыме. Першае заданне, якое было ёй даручана, дзяўчына выканала бездакорна.

Першым у партызанскі атрад пайшоў Валодзя Кунько, да пары да часу Марк і Рыма заставился ў сваёй хаце и выконвалі ролю сувязных. Па просьбе Марка Рыма разведвала абстаноўку на Ліпеньскай чыгунцы (у першыя гады вайны дзейнічала чыгуначная ветка Ліпень - Уборак). Побач з чыгункай жыла Пелагея Аляксандраўна Сакольчык, якая і перадавала сувязным цікавячую іх інфармацыю. Партызаны імкнуліся ажжыцявіць забойства Лютэра і разграміць паліцэйскі гарнізон у мястэчку. Першы няўдалы замах на жыццё начальніка ажыццявіў Валодзя Кунько, другі, у выніку якога Лютэр атрыма сур'езнае раненне ў нагу, - Марк Кунько. Апошняй вылазкай Марка Кунько ў якасці сувязнога стала ажыццяўленне выбуху ў Ліпеньскай камендатуры.Пасля выкананага задання Рыма і Марк таксама пайшлі ў партызаны. Першапачаткова Валодзя, Марк і Рыма знаходзілася ў 210 партызанскім атрадзе імя І.В. Сталіна. Разам з Пелагеяй Аляксандраўнай Сакольчык дзяўчына займалася гаспадарчымі справамі. Неаднаразова Рыма звярталася да камандзіра роты, камісара партызанскага атрада с прозьбами аб уключэнні яе ў баявую роту, аднак заўсёды атрымоўвала адмоўныя адказы. Калі-нікалі Марк вучыў яе партызанскай справе: акопвацца, хавацца ад праціўніка, поўзаць па-пластунску. Аднойчы Рыме ўдалося зрабіць вылазку разам з іншымі партызанамі, побач з братамі ёй было зусім не страшна. Усе змянілася пасля гібелі старэйшага брата Валодзі. Яго прынеслі з перабітымі ад выбуху міны нагамі, аднак ампутацыя абедзвюх ног у партызанскім шпіталі не прынесла чакаемага выніку. Пасля пахавання старэйшага брата Марк перастаў браць Рыму з сабой на заданні. Ен старася сыйсці з атрада такім чынам, сястра не ведала куды ен пайшоў і якая задача перад іх пастаўлена. Рыма разумела, што смерць Валодзі такім чынам паўздзейнічала на Марка і ён аберагае яе. Аднак рашучая дзяўчына не магла проста сядзець и чакаць: Рыма папрасіла перавесці яе ў суседні атрад. Атрад № 211 імя К.К. Ракасоўскага размяшчаўся ў брыцалавіцкіх лясах, узначальваў яго Рыгор Нікіфаравіч Баразна. Адразу ж Рыма Кунько была залічана ў баявую роту. Першай аперацыяй ў новым атрадзе стаў вывад са строю ўчастка шасэ Бабруйск - Мінск. За ноч партызаны атрада Рыгора Баразны разбілі шашу на працягу кіламетра, выкапаўшы ў той глыбокія рытвіны. Трэба сказаць, што гэтая мірная дыверсія вельмі расчаравала дзяўчыну, якая разлічвала змагацца з ворагам ў адкрытых баях. Дазнаўшыся, што ў атрадзе дзейнічае група падрыўнікоў на чале з былым маскоўскім школьнікам Барысам Дзмітрыевым, дзяўчына пачала цікавіцца падрыўной справай. Яна з захапленнем слухала аповяды Барыса аб тым, як рыхтаваць і закладваць міны. Думка аб тым, каб пусціць пад адхон эшалон, усе больш авалодвала дзяўчынай. Спачатку яна вырашыла дзейнічаць легальным спосабам: звярнула да камандавання и папрасілася пусціць яе на чыгунку разам с падрынікамі.Аднак камандзір атрада катэгарычна адмовіў юнай партызанцы. Тады Рыма вырашыла самавольна пайсці на заданне. Калі пачынаеш задаваць пытанні сталым жыхарам Ліпеня в подзвігах Рымы Кунько , амаль усе яны даюць спасылку на аповесць Галіны Васілеўскай «Маланка ўначы». Кажуць, што раней гэты твор быў абавязковым для пазакласнага чытання ў Ліпеньскай школе, кажуць, што аповесць утрымлівае шмат факталагічнага матэрыялу, праўдзіва апісвае подзвігі юнай патрыётк. У аповесці падрабязна апісваецца той першы самастойны паходымы на «жалезку». «У сэрцы Рымы адно - помста за Валодзю, за пакуты ўсіх нашых людзей ... Рыма выбрала гусцейшы кусцік и лягла, пільна ўглядаючыся перад сабой. Дастала катушку з шнурам, уваткнула ў снег і моцна замацавала тонкі кіек на катушку, пачала чакаць ». Дарэчы, чакаць давялося доўга, цэлых 3 дня на марозе. Справа ў тым, што Рыме патрэбен быў не любы нямецкі эшалон, а цягнік, які б рухаўся на фронт. Яна дачакалася свайго эшалона: на трэцюю ноч удалося падарваць паравоз і 4 вагоны з нямецкімі салдатамі и афіцэрамі на перагоне паміж Асіповічамі и Татаркай. Праз некаторы час камандзір роты назначыў Рыму Кунько кіраўніком падрыўной групы, у якую ўваходзілі 4 дзяўчыны.Пра подзвігі Рымы і яе падрыўной групы пісалася ў раённай падпольнай газеце, лістоўках, рукапісных партызанскіх матэрыялах. Аднак і немцы абяцалі вялікую ўзнагароду за паімку Марка і Рымы Кунько, у тым ліку начальнік нямецка-паліцэйскага гарнізона ў Ліпені Лютэр выдаў падобны загад. Тым не менш здраднікаў сярод акружэння брата і сястры Кунько не знайшлося, яны працягвалі сваю актыўную партызанскую дзейнасць. Па звестках кнігі «Памяць» на рахунку Рымы Кунько было 8 пушчаные пад адхон эшалонаў, дзейнасць актыўная па разбурэнні чыгуначнага палатна падчас «рэйкавай вайны», разгром фашысцкіх засад і знішчэнне варожых гарнізонаў ў весках Чучча і Кассё. Загінула юная патрыётка падчас вызвалення Асіповіцкага раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Гэта былі цяжкія дні: ашалелы вораг рабіў адчайныя спробы да прарыву з «Бабруйскага катла». Атрад Баразны атрымаў загад ісці на злучэнне с дзейнічаючай арміяй у раёне Асіповічаў. Падчас пераходу партызанскага атрада па шашы адбылася нечаканая сустрэча з нямецкай аўтакалонай. Баразна Рыгор Нікіфаравіч аддаў загад аднаму з узводаў прыкрыць адыход партызанскага атрада. Рыма і я 6 паплечнікаў гераічна справіліся з пастаўленай перад імі задачай. Аднак прыкрываючы адыход баявых таварышаў, сама дзяўчына загінула ад варожай кулі. Юная патрыётка пахавана ў братскай магіле па вуліцы Абросімава ў горадзе Асіповічы.